CHOROBY PŁAZÓW
AKCJA ZBIERANIA INFORMACJI O CHOROBACH I PATOGENACH PŁAZÓW W POLSCE
Szeroko rozprzestrzenione patogeny, przede wszystkim Batrachochytrium dendrobatidis (Bd) i B. salamandrivorans (Bsal) oraz ranawirusy (rv), są jednym z głównych czynników odpowiadających za ogólnoświatowy kryzys populacji płazów. Ta najszybciej wymierająca gromada kręgowców uznawana jest za symbol obecnego masowego zaniku bioróżnorodności. Według najnowszych badań zakłada się, że ok. 50% gatunków opisanych do początku 2018 roku narażona jest na wyginięcie. Infekcje patogenami (Bd i rv) znane są także w przypadku populacji płazów w Polsce, o czym wspominaliśmy wielokrotnie na konferencjach i sympozjach herpetologicznych organizowanych we Wrocławiu (Kolenda i in. 2016; Kolenda i in. 2018; Jakóbik i in., 2019; Pabijan i in. 2019) i w publikacjach naukowych (Kolenda i in. 2017; González i in. 2019).
Wychodząc naprzeciw rekomendacjom Stałego Komitetu Konwencji Berneńskiej oraz Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w zakresie zapobiegania i rozprzestrzeniania się chorób rodzimych gatunków płazów i gadów, szczególnie Bsal, powołaliśmy Grupę Roboczą ds. Chorób Płazów w Polsce. Zgodnie z zaleceniami Komitetu oraz GDOŚ postawiliśmy sobie za cele m.in. rozpoznanie rozmieszczenia wybranych patogenów płazów w Polsce, edukację w zakresie zapobiegania rozprzestrzenianiu chorób, oraz przygotowanie planu na wypadek pojawienia się Bsal w Polsce.
Za szczególnie istotne uważamy to ostatnie, gdyż infekcje Bsal stanowią śmiertelne niebezpieczeństwo dla rodzimych salamander plamistych Salamandra salamandra. W Holandii doszło do spadku liczebności zainfekowanej populacji o 99,9%. Ponadto zainfekowane populacje salamander w zachodnich Niemczech zostały zdziesiątkowane lub zanikły zupełnie. Niedawno odkryte w Hiszpanii, kolejne ognisko choroby pozwala przypuszczać, że patogen ten rozprzestrzenia się skokowo za pośrednictwem człowieka.
Tymczasem w Polsce wzrasta liczba hodowanych płazów zarówno w ogrodach zoologicznych (Kaczmarski 2017) jak i wśród prywatnych hodowców (Kaczmarski i Kolenda 2018). Wiele spośród hodowlanych gatunków jest potencjalnym wektorem patogenów, w tym ponad 60% gatunków stwierdzonych w obrocie w Polsce może przenosić Bd (Kaczmarski i Kolenda 2018)
Wyniki naszych dotychczasowych badań potwierdzają rozproszone występowanie Bd oraz rv na terenie całego kraju, jednakże wydaje się, że wciąż pozostają miejsca wolne od tych patogenów. Ponadto, jak dotąd nie stwierdzono występowania Bsal. Niewiele wiadomo na temat szczepów patogenów występujących w Polsce, ich wirulencji oraz przypadkach masowej śmiertelności zainfekowanych populacji. Informacje o rozmieszczeniu Bd i rv są także wciąż niewystarczające.
W związku z powyższym zwracamy się z prośbą o zwrócenie szczególnej uwagi na płazy w czasie prac terenowych oraz przekazywanie nam wszelkich informacji o obserwacjach chorych, "dziwnie" wyglądających lub martwych płazach (w przypadkach, gdy ustalenie przyczyn śmierci nie jest oczywiste – nie zbieramy informacji o martwych płazach na drogach). Prosimy o przekazywanie danych zgodnie z załączonym formularzem na adres mailowy (chorobyplazow@gmail.com). Jednocześnie informujemy o możliwości diagnozy chorób płazów w naszych laboratoriach. Instytut Zoologii i Badań Biomedycznych UJ jest jedynym certyfikowanym centrum diagnostycznym dla Bsal http://bsaleurope.com/laboratories w Polsce. W tym celu prosimy o kontakt pocztą elektroniczną na adres (chorobyplazow@gmail.com).
GRUPA ROBOCZA DS. CHORÓB PŁAZÓW W POLSCE
MIKOŁAJ KACZMARSKI
KRZYSZTOF KOLENDA
MACIEJ PABIJAN
JAK ZAPOBIEC ROZPRZESTRZENIANIU SIĘ PATOGENÓW PŁAZÓW PODCZAS PRACY W TERENIE
Stadia infekcyjne patogenów odpowiedzialnych za najgroźniejsze choroby płazów wymagają wodnego (lub wilgotnego) środowiska. Jest to ograniczenie fizjologiczne, które można wykorzystać w celu zapobiegania przenoszeniu patogenów płazów. Dezynfekcja sprzętu terenowego za pomocą szeroko dostępnych i tanich preparatów chemicznych jest także skuteczna. Oto kilka prostych zaleceń:
- chwytanie płazów tylko gdy jest to konieczne;
- używanie jednorazowych rękawiczek podczas chwytania płazów;
- suszenie butów/woderów i sprzętu (czerpaków) poprzez wystawienie na słońce do pełnego wysuszenia;
- dezynfekcja sprzętu 1% Virkonem-S przez 5 minut po zakończonym czerpakowaniu/łowieniu płazów w akwenach.
JAK ZAPOBIEC ROZPRZESTRZENIANIU SIĘ CHORÓB PŁAZÓW W WARUNKACH HODOWLANYCH
- pozyskiwanie zwierząt tylko ze sprawdzonych źródeł;
- profilaktyka i kwarantanna;
- okresowe badania;
- utylizacja martwych zwierząt;
- szczelność na linii wiwarium – gatunki hodowlane ---- środowisko naturalne – gatunki dziko występujące.
ROZMIESZCZENIE BATRACHOCHYTRIUM DENDROBATIDIS w POLSCE
Do pobrania:
plakat o aktualnym zasięgu patogenów płazów w Polsce, metodach prewencyjnych i zwalczaniu, przedstawiony na III Polskim Sympozjum Herpetologicznym we Wrocławiu w listopadzie 2021 r.
LITERATURA O WYSTĘPOWANIU PATOGENÓW PŁAZÓW W POLSCE
Jakóbik J, Jośko P, Palomar G, Kolenda K, Kaczmarski M, Hermaniuk A, Stachyra P, Pabijan M (2021) Aktualny zasięg patogenów płazów w Polsce, metody prewencji i zwalczania. III Polskie Sympozjum Herpetologiczne, 27-28.11.2021 r, Wrocław.
Jakóbik J, Pabijan M (2021) Pandemie wśród płazów. Kosmos, 70(3): 505-518.
Palomar G, Jakóbik J, Bosch J, Kolenda K, Kaczmarski M, Jośko P, Roces-Díaz JV, Stachyra P, Thumsová B, Zieliński P, Pabijan M (2021) Emerging infectious diseases of amphibians in Poland: distribution and environmental drivers. Diseases of Aquatic Organisms 147: 1-12.
González DL, Baláž V, Solský M, Thumsová B, Kolenda K, Najbar A, Najbar B, Kautman M, Chajma P, Balogová M, Vojar J (2019) Recent findings of potentially lethal salamander fungus Batrachochytrium salamandrivorans. Emerging Infectious Diseases 25(7):1416-1418.
Jakóbik J., Palomar G., Jośko P., Kolenda K., Kaczmarski M., Zieliński P., Pabijan M. (2019) Występowanie Batrachochytrium dendrobatidis u wybranych gatunków płazów Polski. II Polskie Sympozjum Herpetologiczne, 23-24.11.2019 r, Wrocław.
Kaczmarski M. (2017) Kolekcja płazów w polskich ogrodach zoologicznych. Przegląd Przyrodniczy XXVIII (3):73-86.
Kaczmarski M., Kolenda K. (2018) Non-native amphibian pet trade via internet in Poland. European Journal of Ecology 4:30–40.
Kolenda K., Najbar A., Ogielska M., Baláž V. (2016) Wpływ chorób infekcyjnych na populacje płazów w Polsce. V Studencka Konferencja Herpetologiczna. 10-11.12.2016 r, Wrocław.
Kolenda K, Najbar A, Ogielska M, Baláž V (2017) Batrachochytrium dendrobatidis is present in Poland and associated with reduced fitness in wild populations of Pelophylax lessonae. Diseases of Aquatic Organisms 124: 241–245.
Kolenda K., Najbar A., Najbar, B. (2018) Rozmieszczenie i rozprzestrzenianie się Batrachochytrium salamandrivorans w Europie. I Polskie Sympozjum Herpetologiczne, 08-09.12.2019 r, Wrocław.
Pabijan M, Ogielska M. (2019) Conservation and declines of amphibians in Poland. w: H. Heatwole, J.W. Wilkinson (red) Amphibian Biology. Status of Conservation and Decline of Amphibians: Eastern Hemisphere. pp. 26-45, Pelagic Publishing.
Pabijan M, Palomar G, Jakóbik J, Kolenda K, Jośko P, Kaczmarski M, Thumsová B, Bosch J, Zieliński P (2019) Nowe dane na temat występowania wybranych patogenów płazów (Batrachochytrium spp. i Ranavirus) w Polsce. II Polskie Sympozjum Herpetologiczne, 23-24.11.2019 r, Wrocław.
Sura P., Janulis E., Profus P. (2010). Chytridiomikoza–śmiertelne zagrożenie dla płazów. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 66(6), 406-421.
INNE ŹRÓDŁA:
rekomendacje Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska:
https://www.gdos.gov.pl/rekomendacje-w-zakresie-zapobiegania-i-rozprzestrzeniania-sie-chorob-rodzimych-gatunkow-plazow-i-gadow
Opinia Państwowej Rady Ochrony Przyrody:
https://www.gdos.gov.pl/files/aktualnosci/108752/opinia-PROP---Bsal-2018_news_image.pdf
![[Rozmiar: 10469 bajtów]](grafika/ujlogo.gif)